Αυγουστίνος, άγιος

(Ταγκάστη, Βόρεια Αφρική 354 – Ιππών 430 μ.Χ.). Άγιος, πατέρας της καθολικής εκκλησίας. Γεννήθηκε από μητέρα χριστιανή, την αγία Μόνικα, και από πατέρα ειδωλολάτρη, τον δέκαρχο Πατρίκιο, που λέγεται ότι βαφτίστηκε λίγο πριν από τον θάνατό του. Έλαβε επιμελημένη φιλολογική και φιλοσοφική παιδεία, παρά την άστατη νεανική ζωή του. Ο Α. προσχώρησε αρχικά στον μανιχαϊσμό, αλλά η συνεχής έρευνα και αμφιβολία τον ώθησαν στον σκεπτικισμό. Δίδαξε ρητορική στην Ταγκάστη (373), στην Καρχηδόνα (374-383) και στη συνέχεια στη Ρώμη και στο Μιλάνο, όπου δέχτηκε την επίδραση του αγίου Αμβροσίου που του αποκάλυψε τη νεοπλατωνική φιλοσοφία και τη δυνατότητα ερμηνείας της Αγίας Γραφής με βάση τη φιλοσοφία αυτή. Η οριστική προσχώρησή του στον χριστιανισμό έγινε στο Μιλάνο το 387, όπου δέχτηκε το βάπτισμα από τα χέρια του αγίου Αμβροσίου, μαζί με τον γιο του. Ύστερα πήγε πάλι στην Αφρική όπου σχημάτισε μια μικρή θρησκευτική κοινότητα, χειροτονήθηκε ιερέας και διαδέχτηκε τον επίσκοπο Βαλέριο μετά τον θάνατό του. Ο Α. πέθανε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ιππώνας από τους Βανδάλους. Ο άγιος Α. συνέγραψε περισσότερα από 500 έργα, μεταξύ των οποίων τις Εξομολογήσεις, πνευματική αυτοβιογραφία σε δεκατρία βιβλία, Περί ελευθερίας της βουλήσεως, Περί αληθινής θρησκείας, Περί του διδασκάλου, Περί γενέσεως, Κατά Μανιχαίων, Περί φύσεως και χάριτος κατά Πελαγίου, Περί χάριτος και ελευθερίας θελήσεως κ.ά. Μεταξύ του 413 και του 426, προαισθανόμενος την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, έγραψε το Περί Πολιτείας του Θεού (De civitate Dei), όπου εκθέτει μια χριστιανική φιλοσοφία της ιστορίας, αντιπαραθέτοντας προς τη γήινη πολιτεία την πολιτεία του Θεού. Διδασκαλία. Κατά τον Α. η ουσία της ψυχής είναι η αναζήτηση της αλήθειας, την οποία η ψυχή δεν βρίσκει έξω από τον εαυτό της, αλλά μέσα της. Πρέπει, για να το πετύχει, να γνωρίσει τον εαυτό της, να τον υπερβεί και να φτάσει εκεί όπου ανάβει κάθε φως του λόγου, δηλαδή στον Θεό. Η βεβαιότητα, η θρυμματισμένη από τον σκεπτικισμό, αναβλύζει τελικά από την αυτοσυνείδηση ως αληθινό φως (lumen verum), που περιέχει όλες τις αλήθειες, είναι αόρατο με τα μάτια του σώματος και πηγή του είναι ο Θεός. Η μάθηση δεν είναι λοιπόν συλλογή γνώσεων από τον έξω κόσμο (De Magistro)· γι’ αυτό κανένας δάσκαλος δεν μπορεί τίποτα να διδάξει, αλλά μόνο να βοηθήσει να γίνει νοητή η αλήθεια που είναι παρούσα μέσα στην ψυχή. Η αλήθεια είναι μία, καθολική και αιώνια, και χάρη σ’ αυτήν συνεννοούνται και επικοινωνούν όλοι οι άνθρωποι μεταξύ τους. Από την παρουσία της αλήθειας μέσα της, η ψυχή συνάγει την ύπαρξη του Θεού και, αντίστροφα, από την ύπαρξη του Θεού, την ύπαρξη της αλήθειας. Πίστη και λόγος συνταυτίζονται: crede ut intelligas «πίστευε για να κατανοήσεις», intellige ut credas «κατανόησε για να πιστεψεις»· ο λόγος δημιουργεί τις προϋποθέσεις της πίστης. Κατά τον Α. ο κόσμος δεν είναι ούτε κάποιο είδος απορροής εξαιτίας της ύπαρξης του Θεού, γιατί Θεός και κόσμος δεν ταυτίζονται, ούτε είναι διαμόρφωση απο τον Θεό μιας προϋπάρχουσας ύλης: ο κόσμος είναι δημιουργία του Θεού μέσα στον χρόνο. Ο χρόνος όμως δεν έχει αντικειμενική υπόσταση, είναι το βίωμα της ανάμνησης και της προσμονής της ψυχής. Η συνείδηση είναι σταθερό σημείο μέσα στην αλλαγή των πραγμάτων. Το πρόβλημα του κακού όμως ταράζει τη σκέψη του Α. Από πού προέρχεται, αφού δεν έχει την πηγή του στον Θεό, δημιουργό των πάντων; Κατά τον Α. η ουσία των πραγμάτων είναι το καλό, ενώ το κακό είναι το μη ον, δηλαδή μια απουσία που δικαιολογείται όμως από την αναγκαία ιεραρχία στην τελείωση των όντων. Το αληθινό όμως κακό προέρχεται από την ελευθερία της βούλησης, δηλαδή από την ελευθερία της εκλογής που έχει ο άνθρωπος. Έχει την αρχή του στην κακή χρήση της ανθρώπινης θέλησης. Η θεία χάρη όμως δίνει τη δυνατότητα στην ανθρώπινη θέληση, αφού τη λύτρωσε από το προπατορικό αμάρτημα, να τείνει στην επιδίωξη και πραγμάτωση του καλού. Η μεταγενέστερη χριστιανική σκέψη στη Δύση γυρίζει πάντα στον Α., αναζητεί έμπνευση κι ανανέωση απο αυτόν, αλλά και τον επικαλείται για να υποστηρίζει διάφορες νέες θέσεις. Ιδίως το σημείο της διδασκαλίας του το σχετικό με τη Θεία χάρη και τον προορισμό ξεσήκωσε σφοδρές συγκρούσεις μέσα στους αιώνες, ιδιαίτερα κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης και κατά την αντιμαχία ιανσενιστών και ιησουϊτών τον 17ο αι. «Η αναχώρηση του αγίου Αυγουστίνου για το Μιλάνο», μία από τις 17 τοιχογραφίες του Μπενότσο Γκότσολι στον ναό του Αγίου Αυγουστίνου, στο Σαν Τζεμινιάνο της Ιταλίας, που εικονίζουν σκηνές από τη ζωή του αγίου (φωτ. Igda).